Czy ubrania mówią?
Jednym z najbardziej wpływowych fenomenów zachodniej cywilizacji jest moda. Chociaż dla wielu to są „tylko ubrania”, sposób, w jaki je dobieramy i odczytujemy oraz zawarty w nich kod, stanowią jeden z najbardziej pierwotnych języków, jakimi posługuje się kultura [1]. Kodów modowych używamy do podkreślania i rozpoznawania statusu, manifestowania własnej indywidualności, sprzeciwu czy przynależności do określonej grupy (np. religijnej lub subkultury). Wraz z rozwojem kultury wpływ ten zwiększa się i stopniowo zmienia swój charakter. O ile jeszcze na początku XX wieku najważniejszą funkcją mody była komunikacja społecznego statusu, o tyle obecnie nie ma wątpliwości, że sama moda coraz mocniej wpisuje się w nowy wzór antropologiczny, dla którego kluczowe jest myślenie o podmiocie w kategoriach autokreacji, autentyczności i indywidualności, która szuka swojego wyrazu [2].

Przykład 1:

Rysunek 1: Håkan Dahlström, Helsingborg (Sweden) policeman. Źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Helsingborg_(Sweden)_policeman.JPG#/media/File:Helsingborg_(Sweden)_policeman.JPG

Rysunek 2: Stylizacje do biura. Źródło: https://www.pxfuel.com/en/free-photo-qftaz

Rysunek 3: Ricardo Murad, Punk. Źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Punk_(135334865).jpeg#/media/File:Punk_(135334865).jpeg

Wszystkie trzy zdjęcia obrazują komunikacyjną funkcję ubioru. Określony dress code jest najszybszym i najczytelniejszym sposobem wyrażenia swojej zawodowej bądź społecznej roli i przynależności do określonej grupy. Dzięki mundurom żołnierze na polu bitwy mogą szybko odróżnić wrogów od przyjaciół, taką samą funkcję pełni uniform członka młodzieżowej subkultury. Inny dress code charakteryzuje ludzi biznesu a inny artystów czy pracowników fizycznych. Sposób, w jaki ubieramy się na co dzień, jest z reguły zestawem znacznie subtelniejszych kodów, ale bez większego problemu rozpoznamy dzięki niemu osoby z podobnego środowiska do naszego oraz tych, którzy do nas „nie pasują”.

Moda jako wyraz zmian społecznych
Przemiany w modzie nieodłącznie towarzyszą przemianom społecznym. W zwierciadle mody odbijają się obyczajowe rewolucje, ekonomiczne kryzysy czy konflikty polityczne. Niewiele było wydarzeń, które równie mocno wstrząsnęły modą, jak Pierwsza i Druga Wojna Światowa. Z damskiej garderoby zniknęły gorsety, radykalnie skróciły się spódnice, pojawiły spodnie. Pod względem praktyczności moda damska zaczęła wreszcie dorównywać męskiej. Analizując modę danego okresu, można wiele powiedzieć na temat klimatu danej epoki. Optymizm końca lat 60. XX w. – ekspansja młodości, wyzwolenie seksualne, zachłyśnięcie perspektywą kosmicznych lotów – jest łatwy do odczytania, gdy przyjrzymy się swobodnym, futurystycznym, strojom na zdjęciach z tej dekady. Hippisowska moda przełomu lat 60. i 70. wyraża rozczarowanie kapitalizmem i zwrot w stronę natury i duchowości. Minimalizm mody lat 90. pozostaje natomiast w relacji z gospodarczym kryzysem, który napiętnował tę dekadę [3].

Przykład 2:

Swobodny i optymistyczny klimat mody lat 60. wyrażają projekty brytyjskiej projektantki Mary Quant.

Rysunek 4: Anthony O'Neil, Signs of the Sixties. Źródło: https://www.geograph.org.uk/photo/6215472

Quant była najlepszą modelką dla swoich kolekcji i symbolem „swingującego” Londynu lat 60.

Rysunek 5: Kristine, Mary Quant. Źródło: https://www.flickr.com/photos/53035820@N02/5241716963/

Uwaga 2:

Moda, posługując się własnym językiem, potrafi artykułować zarówno kulturowe nadzieje jak i lęki. Na przełomie XX i XXI wieku w modzie zaczynają pojawiać się mroczne, niepokojące obrazy. W stylizacjach, zdjęciach i pokazach spotykamy odwołania do przemocy, kalectwa, fetyszyzmu, szaleństwa. Caroline Evans uznaje je za metaforyczny wyraz kulturowych lęków wywołanych kryzysem gospodarczym, rozczarowaniem systemem ekonomicznym a także apokaliptyczną atmosferą „schyłku wieku” [4].

Rysunek 6: Elias Rovielo, Projekt Alexandra McQueena. Źródło: https://www.flickr.com/photos/41111966@N04/34413838280